Wat zijn
In Duitsland noemde men vroeger zo reisbagage of draagbare bezittingen in het algemeen. In het Nederlands kent men het woord vanuit de beurshandel, waar het waardepapieren betekent, maar wordt het niet gebruikt in de context van persoonlijk bezit. Wij gebruiken hiervoor de Duitse term ‘Effekten’.
In de context van de Tweede Wereldoorlog verwijst men daarmee naar persoonlijke bezittingen die gevangenen bij hun aankomst in de gevangenissen en concentratiekampen moesten afgeven en voor een deel na hun vrijlating weer terugkregen.
Portemonnees, identiteitsdocumenten, foto’s, brieven, oorkonden… maar ook sieraden, sigarettenetuis, trouwringen, zak- en polshorloges of vulpennen vertellen over het leven van deze mensen voordat ze gevangen werden genomen en maken tegelijkertijd duidelijk wat ze verloren zijn.
In de concentratiekampen waren er zogenoemde ‘Effektenkammer’ waarin de afgenomen kleding en voorwerpen bewaard werden.
Wanneer de gevangenen naar andere concentratiekampen werden verplaatst, wat erg vaak gebeurde, dan stuurde de SS de ‘Effekten’ met hen mee.
In de vernietigingskampen ging het anders. Daar werden de bezittingen van de slachtoffers direct ingezameld en meteen naar een andere plek getransporteerd. De nazi’s maakten de buit uit de kampen te gelde en vulden op die manier de oorlogskas.
De ‘Effekten’ in de Arolsen Archives komen hoofdzakelijk uit het concentratiekamp Neuengamme en in mindere mate uit het concentratiekamp Dachau.
Daarnaast zijn er nog kleinere collecties, o.a. uit Bergen-Belsen en van de Hamburgse Gestapo. De vroegere eigenaren waren overwegend politiek vervolgd of moesten dwangarbeid verrichten in de concentratiekampen. Ze komen uit meer dan 30 landen, vooral uit Midden- en Oost-Europa. Vooral in de collectie van het concentratiekamp in Dachau zitten ook veel ‘Effekten’ van Duitse gevangenen.
Bezittingen van Joodse gevangenen uit concentratiekampen zijn sporadisch aanwezig in de collectie. Het gaat dan overwegend om Hongaarse Joden die niet in de kampen zijn vermoord, maar tijdens de laatste maanden van de oorlog naar Neuengamme zijn gedeporteerd om er dwangarbeid te verrichten. Ook zijn er nauwelijks ‘Effekte’ van Sinti en Roma. Veel familieleden van deze slachtoffergroepen zijn zelf ook vermoord in de vernietigingskampen en hun eigendommen kwamen in de staatskas van de nazi’s terecht.
In het concentratiekamp van Neuengamme heeft het hoofd van de administratie, SS-Sturmbannführer Christoph-Heinz Gehring, in april 1945 Unterscharführer Franz Wulf de opdracht gegeven verstopplaatsen voor de bezittingen van gevangenen uit de concentratiekampen van Neuengamme en de buitenkampen ervan te vinden.
Wulf reed naar zijn woonplaats Lunden en zorgde ervoor dat alles daar in de kegelbaan van een hotel verstopt werd.
Snel na de bevrijding stelde het Britse leger de bezittingen van de gevangenen in veiligheid.
In 1948 overhandigden de Britten de voorwerpen aan het Centraal Bureau voor Vermogensbeheer (vanaf 1955 Centraal Bureau voor Interne Restitutie) in Stadthagen met de opdracht deze terug te bezorgen.
De ‘Effekten’ uit het concentratiekamp Bergen-Belsen zijn in een slechte staat in een filiaal van de Reichsbank in Lüneburg opgeborgen. Deze waren geplunderd en moedwillig vernietigd. Slechts in een honderdtal gevallen konden die nog aan personen worden bezorgd.
Voor de ‘Effekten’ uit het concentratiekamp Dachau waren het voormalige gevangenen die het beheer op zich hadden genomen. Veel spullen zijn direct aan de overlevenden teruggegeven.
Dit was echter niet altijd mogelijk, bijvoorbeeld bij gevangenen die zich in de buitenkampen bevonden.
Via verschillende andere instituten kwamen de voorwerpen in 1963 uiteindelijk in Bad Arolsen terecht.
De zoektocht van Arolsen Archives naar de rechtmatige eigenaren, overlevenden of hun familie is van start gegaan.
In 1963 waren er meer dan
4700 enveloppen met persoonlijke bezittingen van toenmalige gevangenen voor bewaring en teruggave in het archief.
Tot vandaag de dag zijn vele honderden ‘Effekten’ teruggegeven aan de vroegere eigenaren of hun nazaten. Wat er zich nu nog in het archief bevindt, zijn voorwerpen waarvan het gedurende vele tientallen jaren niet mogelijk was de eigenaars te vinden.
Gedurende de afgelopen jaren hebben de nieuwe online onderzoeksmogelijkheden en een internationaal net van vrijwilligers en helpers het mogelijk gemaakt veel ‘Effekten’ terug te bezorgen. In december 2021 waren er nog ongeveer 2500 enveloppen met persoonlijke bezittingen van voormalige gevangenen in de Arolsen Archives die nog niet aan de rechtmatige bezitters konden worden overhandigd.
Over ons
Op onze website vindt u meer informatie over ons werk. En hoe u mee kan helpen om de herinnering en de verhalen levend te houden.
Arolsen Archives