Obrączki, biżuteria, zegarki, dokumenty. Rzeczy te, zabrane wywiezionym podczas Powstania Warszawskiego mieszkańcom stolicy, dziś wracają do krewnych. Poszukiwania rodzin ofiar obozów koncentracyjnych są realizowane w ramach kampanii “Powstanie Warszawskie. Nieznane historie”, zainicjowanej przez Arolsen Archives w związku z 80. rocznicą wybuchu Powstania Warszawskiego.

1 sierpnia 1944 r. o 17, czyli tzw. godzinie „W” – na mocy rozkazu dowódcy Armii Krajowej, gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” – rozpoczęło się Powstanie Warszawskie. Jego celem było wyzwolenie miasta spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Choć planowano, że działania potrwają najwyżej kilka dni, powstanie upadło po 63 dniach. Zginęło wówczas od 150-180 tys. cywilów i 16-18 tys. żołnierzy Armii Krajowej. Stolica – po kapitulacji – została zrównana z ziemią.

Wywożona w trakcie powstania ludność cywilna trafiała najpierw do obozu przejściowego w Pruszkowie (Dulag 121), a stamtąd wywożono ją albo na roboty przymusowe, albo do obozów koncentracyjnych.

W zasobach Arolsen Archives – wśród 2 tys. zachowanych depozytów, czyli rzeczy osobistych zabieranych przez Niemców więźniom obozów koncentracyjnych, znajduje się sto depozytów osób wywiezionych z Warszawy w trakcie powstania.

Sto nieznanych historii

Dlatego też archiwum zainicjowało kampanię społeczną, której celem jest odnalezienie rodzin i zwrócenie im depozytów bliskich, a także odtworzenie stu nieznanych historii ofiar niemieckich nazistowskich prześladowań na podstawie zachowanych dokumentów, pamiątek i wspomnień bliskich. Poszukiwania rodzin ofiar są prowadzone z pomocą wolontariuszy – osób i instytucji, które przyłączyły się do akcji.

– To dla nas bardzo ważna kampania. Zachowane w archiwum dokumenty oraz depozyty pozwalają w sposób szczególny pokazać Powstanie Warszawskie przez pryzmat losów konkretnego człowieka. Pragniemy – wspólnie z osobami, które angażują się w poszukiwania – opowiedzieć sto nieznanych historii. Punktem wyjścia są oczywiście przechowywane w naszym archiwum dokumenty i przedmioty osobiste, ale dopiero kontakt z odnalezionymi krewnymi pozwala nam oraz instytucjom i mediom, które przyłączyły się do kampanii, udokumentować tragiczne losy ofiar – podkreśla Anna Meier-Osiński, Outrachmanager Arolsen Archives i inicjatorka kampanii “Powstanie Warszawskie. Nieznane hiSTOrie”.

Pierwsze rodziny, odnalezione przez wolontariuszy Arolsen Archives, odzyskały już ostatnie pamiątki po swoich bliskich. Podczas wzruszających uroczystości w Nałęczowie i Warszawie zwrócone zostały depozyty należące do Bronisława Miłeckiego, Edmunda Kopki, Anny Tomczyk i Stanisławy Mordes. 10 września w Warszawie kolejne pamiątki zostaną przekazane odnalezionym krewnym.

Odnalezieni. Lista osób, których depozyty zostały zwrócone rodzinom

1. Bronisław Miłecki

Kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie, 80-letni dziś Zbigniew Miłecki miał zaledwie osiem miesięcy. Wraz z rodzicami Bronisławem i Zofią Miłeckimi został deportowany w czasie powstania. Zbigniew, jego matka i urodzona w 1945 r. siostra przeżyli wojnę, a następnie wrócili do Warszawy. Los jego ojca Bronisława przez długi czas pozostawał dla rodziny nieznany. Do czasu, gdy do Zbigniewa dotarła wiadomość, że w Arolsen Archives przechowywany jest zegarek należący do jego taty.

Z dokumentów znajdujących się w archiwum wynika, że Bronisław trafił najpierw do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Tam strażnicy zabrali mu zegarek. Później naziści deportowali go do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Wtedy ślad po nim zaginął.

17 lutego w Warszawie należący do Bronisława zegarek został przekazany na ręce jego syna Zbigniewa i jego żony Anny. W dokumentach zachował się również odręczny podpis Bronisława, który okazał się być bardzo podobny do charakteru pisma Zbigniewa. Do odnalezienia krewnych doprowadziły wspólne działania Małgorzaty Przybyły z Wydziału Poszukiwań Arolsen Archives oraz wolontariuszki Manueli Golc.

2. Edmund Kopka

Edmund Kopka urodził się 20 marca 1908 r. w Warszawie Targówku jako syn Pawła i Eleonory z d. Kozickiej. Swoją żonę – Janinę Daniszewską – poznał w Przasnyszu. Po ślubie zamieszkali na warszawskim Marymoncie. Mieli troje dzieci – Irenę, Barbarę i Jerzego.

W połowie sierpnia 1944 roku – w trakcie trwającego powstania – Edmund i Janina zostali wywiezieni do obozu przejściowego w Pruszkowie, gdzie ich rozdzielono. Wtedy widzieli się po raz ostatni. 31 sierpnia 1944 r. Edmund został wywieziony do obozu koncentracyjnego Stutthof. Tam otrzymał numer 78129. Prawdpodobnie we wrześniu 1944 roku przeniesiono go do obozu Neuengamme, gdzie zmuszano go do pracy w stoczni “Blohm & Voss” w Hamburgu. To właśnie w tej stoczni zbudowano w 1926 roku słynny statek “Cap Arcona”.

Po ewakuacji obozu Neuengamme, więźniowie, którzy przeżyli transport, zostali umieszczeni na statkach zakotwiczonych w Zatoce Lubeckiej. Edmund trafił na statek “Cap Arcona”, który 3 maja 1945 roku został omyłkowo zbombardowany przez aliantów.

Jak wynika z zachowanych w Arolsen Archives dokumentów, zmarł na pokładzie statku przed bombardowaniem – 27 kwietnia 1945 roku. Jako przyczynę zgonu podano chorobę serca.

12 maja w Nałęczowie należące do Edmunda przedmioty zostały przekazane na ręce trojga jego wnuków. W spotkaniu uczestniczyli również inni członkowie rodziny, dzięki którym udało się uzupełnić historię Edmunda i jego żony Janiny.

Do odnalezienia krewnych doprowadziły wspólne działania Małgorzaty Przybyły z Wydziału Poszukiwań Arolsen Archives oraz wolontariuszy z Oświęcimia, koordynowanych przez Elżbietę Pasternak z Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu.

3. Stanisława Mordes

Urodziła się 20 października 1923 r. W ostatnich dniach Powstania Warszawskiego została zatrzymana przez gestapo, a 1 października 1944 r. wywieziona do kobiecego obozu koncentracyjnego Ravensbrück (numer 76683) i zaliczona do kategorii więźniów objętych aresztem ochronnym. Z zachowanych dokumentów wynika, że była panną. Jako zawód wpisano Ladesmädchen (sprzedawczyni/ekspedientka). 28 października 1944 roku została przeniesiona do obozu koncentracyjnego Neuengamme (numer 9200). Pod koniec działań wojennych – dzięki staraniom hrabiego Folke Bernadotte, została uratowana z obozu i przewieziona 3 maja 1945 roku do Szwecji. Pozostała tam do 23 października 1945 r. Tego dnia wyruszyła w podróż powrotną do Polski.

11 czerwca w Izbie Pamięci w Warszawie zegarek i kolczyki należące do Stanisławy zostały przekazane jej bratankowi – Jackowi Mordesowi.

Do odnalezienia krewnych doprowadziły wspólne działania Małgorzaty Przybyły z Wydziału Poszukiwań Arolsen Archives oraz wolontariuszki Manueli Golc.

4. Anna Tomczyk z d. Wielgosz

Urodziła się 26 marca 1892 r. 1 września 1944 r. została zatrzymana przez żołnierzy Wehrmachtu. 4 września 1944 r. została przywieziona z Warszawy do obozu koncentracyjnego Ravensbrück (numer 64 135) i uznano ją za więźnia politycznego. Jak wynika z zachowanych w Arolsen Archives dokumentów, była mężatką i miała dwoje dzieci.

21 września 1944 r. została przeniesiona do KL Neuengamme, gdzie przydzielono jej kolejny numer więźniarski 7247 i kategorię areszt ochronny. Pod koniec wojny, dzięki staraniom szwedzkiego dyplomaty hrabiego Folke Bernadotte, znalazła się w grupie Polaków uratowanych z niemieckich obozów koncentracyjnych i została przewieziona do Szwecji. Do Polski powróciła na początku listopada 1945 r.

11 czerwca w Izbie Pamięci w Warszawie broszkę i puderniczka należące do Anny Tomczyk odebrała wnuczka Grażyna Malenka. Rodzina została odnaleziona przez Małgorzatę Przybyłę z Wydziału Poszukiwań Arolsen Archives oraz wolontariuszkę Dorotę Bartoszewicz z Ocalić od Zapomnienia.

Rodziny tych Ofiar również zostały odnalezione, a depozyty zostaną niebawem zwrócone.

5. Stanisława Wasilewska

6. Władysława Wiktorowska Lewandowska

7. Józef Markiewicz

8. Rudolf Załucki

9. Wanda Ulatowska

10. Józefa Skórko

11. Zofia Strusińska

12. Janina Mróz

13. Józef Zagórny

14. Lucjan Chrzanowski

15. Danuta Krajewska z d. Szcześniak

16. Janina Januszewska

17. Jan Jędrzejczak

18. Ryszard Gogut

19. Bolesław Ungier

20. Aurelia/Aniela Jasińska

21. Rozalia Pawłow